Psychoanalizę można zdefiniować jako metodę leczenia
zaburzeń psychicznych. Twórca psychoanalizy, Freud podał trzy definicje
psychoanalizy. Do podstawowych terminów psychoanalizy należą:
„Nieświadomy” jest pojęciem częściej używanym niż termin
„podświadomy”. Termin ten oznacza czynność, której motywy i przyczyny nie są
znane. Dotyczy wszystkich zjawisk psychicznych, które nie mogą być uświadomione
za pomocą zwykłych metod. Możemy je sobie uświadomić i przypomnieć drogą
swobodnych skojarzeń, za pomocą badania omyłek, fantazji, snów.
„przeniesienie” odnosi się do przesunięcia przeżycia z osoby
dawnej na obecną. Przeniesienie występuje wówczas, gdy ktoś „myli
teraźniejszość z przeszłością”.
PSYCHOANALIZA
„Regresja” przez ten termin rozumiemy cofanie się emocjami
do wcześniejszych faz rozwoju z dzieciństwa. Regresja występuje w
psychoanalizie zawsze i jest warunkiem dalszego rozwoju osobowości.
„Opór” ujmowany jest jako obrona. Oznacza ogólną tendencję
ludzi do nie zauważania lub zapominania przykrych myśli, wspomnień, przeżyć.
„Wgląd” można określić jako poznanie ukrytych motywów,
przyczyn, mechanizmów kryjących się pod objawami, emocjami, impulsami,
związkami z ludźmi, które dotąd nie były nieznane.
Pojęcie „ego” odnosi się do zespołu funkcji psychicznych
stanowiących o odrębności, indywidualności danej osoby. Jest to zespół cech,
które odróżniają jednostkę od innych ludzi.
Pojęcie „id” oznacza sferę potrzeb, popędów, impulsów,
pragnień.
Pojęcie „superego” odnosi się do tej części osobowości,
która jest wynikiem introjekcji zakazów pochodzących od rodziców i wychowawców,
a przyjętych przez dziecko jako własne.
Termin „osobowość” w psychoanalizie oznacza relacje między
id, ego i superego.
PODEJŚCIE BEHAWIORALNO-POZNAWCZE
W latach 50 XX wieku w Ameryce rozwinęła się psychoterapia
behawioralna, zaś w latach 60. Wyłonił się z niej nurt terapii poznawczej.
Podstawowe zasady behawioryzmu, czyli nauki o zachowaniu, sformułował w 1913r.
Watson.
Eksperymentalne prace nad uczeniem się zwierząt
przeprowadzone przez Watsona i Skinnera przyczyniły się do wyjaśnienia
mechanizmów powstawania zaburzeń u człowieka.
Najbardziej znaczącym badaczem i propagatorem podejścia
behawioralnego w psychopatologii, choć sam praktycznie nie zajmował się
psychoterapią, jest Eysenck.
W ramach nurtu behawioralnego nie wypracowano dotychczas
jednego spójnego i powszechnie przyjmowanego teoretycznego modelu zaburzeń i
psychoterapii.
Generalnie, terapeuci o orientacji behawioralnej przyjmują,
iż zaburzenie zachowania jest zespołem dezadaptacyjnych nawyków wykształconych
w procesie uczenia się.
Pojęcie „nawyk” rozumiane jest bardzo szeroko; nie tylko
jako reakcja motoryczna, czy zmiany fizjologiczne organizmu, ale i jako sposób
myślenia, czy przeżywania danej sytuacji.
Niezależnie od szczegółowych teoretycznych koncepcji uczenia
się można wyodrębnić następujące podstawowe sposoby nabywania zachowań:
1) Warunkowanie
klasyczne
2) Warunkowanie
instrumentalne, sprawcze
3) Modelowanie
Mechanizm odruchów warunkowych powoduje wyuczenie się
zachowań dezadaptacyjnych przez skojarzenie bodźca bezwarunkowego szkodliwego
np. przykrych objawów wegetatywnych, będących wyrazem pobudzenia emocjonalnego-
duszności, potliwość, kołatanie serca; emocji negatywnych- złość, lęk; z
bodźcem obojętnym np. samochodem, windą, samolotem, obecnością innych ludzi.
Uczenie się oparte na mechanizmie warunkowania sprawczego
powstaje w efekcie przypadkowego lub celowego wzmacniania określonego
zachowania.
Innym mechanizmem wyuczenia się naiprzystosowawczych
nawyków, częstym zwłaszcza u dzieci jest modelowanie. Możliwość obserwowania
występujących u osób znaczących dla podmiotu objawów zaburzeń zwiększa
prawdopodobieństwo wystąpienia analogicznych zachowań również u obserwującego
podmiotu.
Terapia behawioralna skupia się na aktualnych nawykach (w
przeciwieństwie do psychoanalizy, zajmującej się w leczeniu chronologią
powstawania zaburzeń.
Polega ona na usuwaniu nieprawidłowych nawyków lub na
wytwarzaniu zachowań pożądanych.
W takiej terapii mogą uczestniczyć osoby dorosłe i dzieci,
wykazujące wszelkiego rodzaju zaburzenia: nerwice, psychozy, zachowania
przestępcze, zaburzenia seksualne, alkoholizm, nikotynizm itd.
PODEJŚCIE POZNAWCZE
Terapia poznawcza rozwinęła się w Ameryce w latach
1960-1970. Granica między terapią behawioralną a poznawczą nie jest
jednoznacznie zarysowana, co znajduje wyraz w określaniu omawianego podejścia
jako poznawczo-behawioralne.
Zasadnicza równica między podejściem behawioralnym a
poznawczym polega na odmiennym rozłożeniu akcentów w wyjaśnieniu mechanizmów
zaburzeń i w sposobie terapeutycznego oddziaływania.
W terapii behawioralnej kładzie się nacisk na obserwowalne
zachowania, których zmiana pociąga za sobą również zmiany na poziomie
poznawczo-afektywnym.
W terapii poznawczej mówiąc o etiologii zaburzeń, podkreśla
się znaczenie przebiegu procesów poznawczych, zaś psychoterapia ukierunkowana
jest przede wszystkim na przekształcenie treści myślenia, w następstwie czego
dochodzi także do modyfikacji zachowań i uczuć z nimi skojarzonych.
Obie formy terapii, tj. behawioralna i poznawcza, mają
charakter dyrektywny i krótkoterminowy.
Ich celem jest rozwiązanie aktualnie zgłaszanego przez
pacjenta problemu.
TERAPIA RACJONALNO-EMOTYWNA ELLISA
Terapia racjonalno-emotywna znajduje zastosowanie w leczeniu
zaburzeń nerwicowych i psychoz osób dorosłych. Człowiek zaburzony, według
Ellisa, nie potrafi funkcjonować społecznie, poznawczo i emocjonalnie. Źródłem
tych trudności są zintemalizowane, nielogiczne, irracjonalne i nierealistyczne
przekonania.
TERAPIA POZNAWCZA BECKA
O zaburzeniu można mówić wówczas, gdy specyficznie
dokonywana przez jednostkę konceptualizacja zdarzeń sprawia, iż normalne
reakcje adaptacyjne, wyrażające smutek, podniecenie, lęk i gniew stają się
dysfunkcjonalne.
Dla każdego z tych zaburzeń można wyodrębnić odmienne
schematy poznawcze tj. sposoby interpretowania rzeczywistości, wyzwalające te
emocje. Schematy te obejmują ocenę sytuacji zewnętrznej, stosunek do własnej
osoby oraz do przyszłości.
W depresji moją one charakter ujemny- triada depresyjna:
1. Pacjent
spostrzega siebie w kategoriach wyłącznie negatywnych
2. U chorego
dominuje tendencja do interpretowania zdarzeń życiowych w sposób negatywny
3. W
kategoriach negatywnych spostrzegana jest przyszłość.
Zmiany te osiąga się przez analizę założeń, twierdzeń i
wyznawanych przez pacjenta norm zachowań. W tym celu stosuje się zarówno
technikę dyskusji (tzw. Sokratesa), w której pacjent za pomocą zadawanych przez
terapeutę pytań odkrywa błędy w swoim rozumowaniu, jak i wolne skojarzenia (do
identyfikacji tzw. Myśli automatycznych, wyzwalających określone emocje i
zachowania).
PODEJŚCIE HUMANISTYCZNO-EGZYSTENCJALNE
Nazywa się ją także przełomem w psychologicznym myśleniu o
człowieku. Nurt ten rozwinął się w latach 40. XX wieku w opozycji do
psychoanalizy i behawioryzmu.
NURT HUMANISTYCZNO-EGZYSTENCJALNY
W nurcie humanistyczno-egzystencjalnym zaburzenia traktowane
są w kategoriach deficytów rozwoju osobowości, powstałych na skutek
niezaspokojenia ważnych psychologicznych potrzeb jednostki- miłości,
akceptacji, autonomii, realizacji znaczących indywidualnie wartości.
Celem psychoterapii w nurcie humanistyczno-egzystencjalnym
jest stworzenie warunków do przeżycia korektywnych doświadczeń emocjonalnych
oraz pobudzenie do refleksji nad ważnymi wartościami i wyborami życiowymi
(wątek pierwszoplanowy w podejściu egzystencjonalnym).
Terapia ukierunkowana jest na teraźniejszość i przyszłość-
nie rozważa się w niej przeszłych doświadczeń ani historii życia pacjenta.
Odbywa się z poszanowaniem autonomii pacjenta, czego wyrazem
są niedyrektywne zachowania terapeuty, a także, w przypadku niektórych
koncepcji (Rogersa i Perlsa), zamiana pojęcia „pacjent” na „klient”, co ma
podkreślać równorzędne relacje między terapeutą a osobą zgłaszającą się po
pomoc.
W toku sesji terapeutycznych klient sam decyduje o
problemach, które porusza, poziomie intensywności pracy w czasie jej trwania.
PSYCHOTERAPIA SKONCENTROWANA NA KLIENCIE
Proces psychoterapii ukierunkowany jest na reintegrację
osobowości, tj. na wytworzenie spójności „ja” z doświadczeniem.
Metodą osiągania w psychoterapii tego rodzaju zmian jest
komunikowanie klientowi przez terapeutę bezwarunkowej akceptacji, przez
empatyczne rozumie zgłaszanych przezeń problemów.
Terapeuta nie poucza klienta, nie daje mu rad, nie
interpretuje jego zachowań, nie analizuje nieświadomych konfliktów i przeszłych
problemów. Skupia się na teraźniejszości, zgłaszane problemy
analizowane są w kategoriach „tu i teraz”
PSYCHOTERAPIA GESTALT
Z psychologii Gestalt pochodzi podstawowe założenie
dotyczące funkcjonowania człowieka, które mówi, iż ludzie organizują swe
doświadczenia w pewną całość, inaczej postać lub figurę.
W budowaniu reguł psychoterapeutycznych akcentowane są
odpowiedzialność za dokonywane wybory oraz doświadczenia przezeń zdarzeń w
czasie teraźniejszym „tu i teraz”.
Celem psychoterapii Gestalt jest stworzenie warunków do rozwoju
osobowości, tj. dotarcie do autentycznego „ja” klienta.
Odbywa się to w formie terapii grupowej, lecz ma charakter
indywidualnej pracy terapeuty z pojedynczym uczestnikiem grupy; pozostałe osoby
milcząco obserwują pracę terapeutyczną, a po jej zakończeniu udzielają
informacji zwrotnych, dzielą się własnymi doświadczeniami.
